Ik heb het boek van Calvijn gelezen. ‘Constitutio Christiani’, de constructie van het christendom. Nou ja gelezen, in luisterboekvorm dan. Die duurde 66 uur. Degene die hem voorlas paste precies bij de toonzetting, gedragen en als vanzelfsprekend de waarheid. Het woord ‘pias’ kwam er veelvuldig in voor en ik moest steeds kijken wat het woord in het Nederlands betekende want ik vergat het steeds. Voor Calvijn was het heel belangrijk, als je pias was dan was je goed bezig. Als je het niet was kwam het vast niet goed met je. Het betekent zoiets als respectvol, godvrezend en nederig op de manier dat je je handen vouwt met je pet ertussenin en dat je heel eerbiedig kijkt. En vooral dat je de zeggenschap over je eigen leven in de handen van ‘de gezagsdragers’ legde.
Ook vertelde de gedragen stem soms urenlang dingen die geen enkele betekenis leken te hebben maar wel als uitermate gezaghebbend werden voorgelezen. Wat me natuurlijk het meest opviel is dat er niets van klopte. Misschien knipper je nu met je ogen maar in de tijd van Calvijn werd het boek (waar hij zijn hele leven aan werkte en er vijf versies van maakte, de volgende weer dikker als de vorige) uitermate goed ontvangen en alle geleerde mannen waren zeer instemmend. Tot verbazing en blijdschap van Calvijn. Dus in die tijd werd er kennelijk vergelijkbaar over gedacht. Het viel me alleen op dat bij elke theorie die ‘Constitutio Christiani’ in elkaar zette, er geen enkele Bijbeltekst aan te pas kwam. Laten we zeggen: het was zoals het was en daarmee klaar. Er werd af en toe wel een Bijbeltekst erbij genoemd maar die had dan geen enkele koppeling met de beweerde stelling en ook werd de betekenis van die tekst veranderd.
Toch deed Calvijn het beter dan zijn leermeester Augustinus. Die leefde ruim 1100 jaar eerder, zijn invloed op het Katholicisme was wat afgezwakt maar door Calvijn weer helemaal geactualiseerd. Maar dan voor het kamp van de reformatoren. In zijn boek ‘The city of God’ (iets makkelijker doorheen te komen, slechts 44 uur luisteren) heeft hij grofweg dezelfde stellingen maar Augustinus noemt daarbij helemaal geen Bijbelteksten. Zijn stellingen staan volkomen op zichzelf. Om een zweem van Bijbelse autoriteit vast te houden laat hij af en toe een tekst vallen zonder enige koppeling met wat dan ook. Door de veelheid van woorden en de stellige beweringen samen met een dreigende ondertoon krijg je de neiging de man maar gelijk te geven. Vervolgens vormt het je denken naar een bepaalde richting zodat je de dingen anders gaat zien.
Als je dan de Bijbel probeert te lezen lijkt het wel of er een filter overheen zakt waardoor je de dingen gaat zien zoals je tevoren is gesuggereerd. De toon van beide mannen is zo zwaar dat alles heel ernstig en belangrijk lijkt te worden. Als je wilt weten wat ze dan inhoudelijk beweren kom je al snel in een theologisch debat waar allerlei voors en tegens elkaar bestrijden. Calvijn en Augustinus winnen het dan meestal omdat hun beweringen zo stelling en doortimmert zijn. Je krijgt het idee om dan het moede hoofd maar te buigen en te aanvaarden dat ‘het nu eenmaal zo is’. De God die ze presenteren is een verwrongen karikatuur waar eigenlijk niets mee aan te vangen is dan het maar gewoon te accepteren. Geloven wordt dan het aanvaarden van deze leerstellingen.
Ik onderzoek het Calvinisme al decennia maar vooral na ‘Constitutio Christiani’ besefte ik dat van het hele Calvinisme niets klopt. Precies niets. Hoe kan het dan dat het nog steeds vrijwel onmogelijk is het te ontmaskeren? Ten eerste is het diep ingegraven. Als je de stellingen ter discussie probeert te stellen wordt de doortimmerde redenatie erachter herhaald. Daarnaast zijn er ‘de bewijsteksten’, daarin lijken de stellingen te worden bewezen maar de woorden die erin staan worden anders gebruikt, soms blijkt dat zelfs uit de rest van de zin in de tekst. Of uit een paar verzen ervoor. Maar die wordt niet gelezen. Er zijn sowieso maar een paar teksten die de stellingen van Calvijn (na ze aangepast te hebben) lijken te onderschrijven. Alleen die teksten worden genoemd. Dat God er een karikatuur van wordt lijkt geen probleem te zijn. Als je met redelijke argumenten komt vliegen die gelijk van tafel met de opmerking ‘het staat er’. De leerstellingen vormen een massief blok, zorgvuldig geconstrueerd en zetten de mens volledig buiten spel, je kan er niks meer van zeggen. Als je elementen eruit probeert te weerleggen valt de hele constructie over je heen. Het belangrijkste element in de constructie is om de mens schuldig te verklaren. Het is een krachtig middel omdat mensen van nature al een licht schuldgevoel hebben. Door dat absoluut te maken voel je je al gelijk weerloos. De aangeboden oplossing is dan eigenlijk bedoeld om je in dat schuldgevoel voor eeuwig gevangen te houden. Dat geeft een macht waar je als individu eigenlijk niet tegenop kan. Omdat de Calvinistische (en dus ook de Augustijnse) leer zo eindeloos wordt doorverteld lukt het niet om andere gedachten te ontwikkelen en alle verzet is zinloos want als je echt een serieus punt wilt bespreken komt er een dermate defensieve reactie dat het alle communicatie stillegt. De standpunten blijven dan uiteraard ongewijzigd.
Maar er is nog een diepere reden waarom het Calvinisme onuitroeibaar lijkt. Als je de stellingen zorgvuldig bekijkt en ontdoet van de zweem van vroomheid blijkt het afgoderij. Er wordt hier een God aanbeden die de Bijbel niet ondersteunt. Dat was in het Katholicisme nog veel erger, veel rituelen die daar vandaan komen zijn directe kopieën uit heidense religies van zonaanbidding en verschillende vormen van afgoderij. Een paar dingen zijn in het Calvinisme gewijzigd maar de meeste rituelen zijn precies hetzelfde. Daarom zijn er ook volkomen on-Bijbelse leerstellingen. Ze moeten zorgen dat de kracht van God buiten beeld blijft en mensen niet direct een relatie met God ontwikkelen maar dat ‘het systeem’ er altijd tussen zit wat daar speciaal voor is opgetuigd. Als mensen maar passief blijven en het hoofd buigen voor dat systeem is het doel bereikt; heersen door angst. Precies wat de heidense religies doen. De vrede en vreugde die Jezus geeft is ook gewoon te onbeheersbaar natuurlijk.